Czym jest kserostomia, czyli bagatelizowane schorzenie jamy ustnej? Jak leczyć suchość w ustach?

Ślina jest produkowana przez gruczoły ślinowe, które każdego dnia wytwarzają jej 1 - 2 litry. Substancja ta, w 99% złożona jest z wody, a w 1% z innych składników. Jej podstawową funkcją jest nawilżanie jamy ustnej. Ślina zawiera w sobie jony wapnia i fosforu. Dzięki temu, jest w stanie "reperować" uszkodzone fragmenty szkliwa, uzupełniając utratę tych jonów w pokrywającej je warstwie - hydroksyapatycie. Do innych funkcji śliny można zaliczyć jej dużą rolę w trawieniu pokarmów (ułatwia ona ich żucie i formowanie oraz zawiera enzymy trawienne) czy nadawanie makroskładnikom takim, jak białko, skrobia i tłuszcz smaku.

Niedostateczne wytwarzanie śliny może prowadzić do wielu chorób, takich jak próchnica, kserostomia czy kandydoza. Powoduje także powstawanie większych ilości kamienia nazębnego, trudności w połykaniu oraz zmianę głosu i smaku.

Czym jest kserostomia?

Kserostomia to subiektywne uczucie suchości w jamie ustnej o charakterze przewlekłym. Jest to choroba, której nie należy mylić ze zwykłą suchością w ustach, pojawiającą się np. po dużym wysiłku fizycznym czy przy intensywnym oddychaniu przez usta w nocy. Kserostomia wiąże się ze zmniejszonym wydzielaniem śliny, która pełni w naszym organizmie bardzo ważne funkcje, m.in. ochronną, trawienną, immunologiczną, a także umożliwia odczuwanie smaku oraz odpowiada za przygotowanie pokarmu do połknięcia.

Rodzaje kserostomii - wyróżniamy:

1.       Kserostomię prawdziwą

Kserostomia prawdziwa występuje wówczas, gdy mamy do czynienia z upośledzeniem funkcjonowania ślinianek, czyli gruczołów odpowiedzialnych za wydzielanie śliny.

2.       Kserostomię rzekomą

Kserostomia rzekoma oznacza suchość jamy ustnej pomimo prawidłowo funkcjonujących ślinianek,
a przyczyną takiego zjawiska są zaburzenia wegetatywnego układu nerwowego.

Objawy suchości w jamie ustnej - jak objawia się kserostomia

U osób cierpiących na niedostateczne wytwarzanie śliny, pojawia się kilka charakterystycznych objawów kserostomii. Znajdują się wśród nich:

- uczucie lepkości i suchości w ustach; uczucie suchości w jamie ustnej to podstawowy objaw kserostomii,

- pieczenie języka i ogólne pieczenie w jamie ustnej,

- uczucie suchości w gardle - towarzyszące kserostomii odczucie suchości w gardle jest niesamowicie nieprzyjemne, a niestety mnóstwo cierpiących na tę chorobę ma z nim problem, 

- trudności w połykaniu, kserostomia może prowadzić do problemów z jedzeniem, 

- suche, spierzchnięte usta,

- pękające kąciki ust to kolejny z objawów upośledzenia funkcji gruczołów ślinowych, 

- metaliczny smak w ustach albo ograniczone odczuwanie smaku,

- nieświeży oddech to także jeden z pierwszych objawów kserostomii, 

- często trudności w mówieniu,

- owrzodzenia w jamie ustnej.

Komu grozi kserostomia (suchość w ustach)?

W grupie ryzyka wystąpienia problemu niedostatecznego tworzenia się śliny - kserotomii, znajdują się osoby:

- po leczeniu chemioterapią,

- po radioterapii guzów głowy i szyi,

- chorujące na alergię, AIDS, cukrzycę, zespół Sjögrena,

- palące papierosy,

- pijące kawę, alkohol w dużych ilościach,

- zażywające leki moczopędne, przeciwdepresyjne - przyjmowane leki mogą być zapalnikiem do pojawienia się problemu,

- chrapiące,

- stosujące respiratory,

- starsze, których ślinianki naturalnie zaczynają produkować mniej śliny.

Jak wygląda diagnostyka suchości w jamie ustnej, tj. kserostomii?

Bardzo ważne, w kontekście leczenia kserostomii, jest określenie, z jaką jej odmianą mamy do czynienia. Podstawowym działaniem jest przeprowadzenie wywiadu z pacjentem oraz wykonanie badań lekarskich, uzupełnionych o tzw. test Foxa. W razie potrzeby można poszerzyć diagnostykę o specjalistyczne badanie ilości i jakości wydzielanej śliny, a także o obrazowanie (tomografia komputerowa
i rezonans magnetyczny) oraz biopsję gruczołów ślinowych.

Do jakiego lekarza udać się z problemem kserostomii, aby wdrożył odpowiednie leczenie?

Jeśli obserwujesz u siebie objawy kserostomii, możesz udać się to lekarza POZ, czyli Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Warto również zgłosić się do periodontologa – stomatologa, który specjalizuje się w chorobach błony śluzowej jamy ustnej oraz przyzębia.

Leczenie kserostomii - jak leczyć suchość w ustach?

Kserostomia to schorzenie, którego nie warto bagatelizować. Domowe sposoby, które pomogą w walce z kserotomią to:

- zwiększenie spożycia wody, picie jej przez cały dzień małymi łyczkami,

- żucie bezcukrowej gumy,

- stosowanie dostępnych bez recepty preparatów zastępujących ślinę,

- rzucenie papierosów,

- unikanie picia kawy, alkoholu,

- nieużywanie pikantnych przypraw,

- odstawienie płukanek do ust z alkoholem w składzie.

Jeśli nie pomogą, warto udać się do stomatologa bądź swojego lekarza - kserostomię da się skutecznie je leczyć. Pomogą oni zmienić zażywane leki bądź dobiorą preparaty, które pozwolą zlikwidować problem.

Tabletki do ssania, preparaty sztucznej śliny - kiedy leczenie objawowe to za mało, czas na farmakologię

Leczenie kserostomii najczęściej polega na wykryciu oraz usunięciu dolegliwości, która jest przyczyną produkcji zbyt małej ilości śliny. Z kolei niektóre sposoby mają na celu tylko zwalczanie objawów kserostomii. Lekarze rekomendują stosowanie preparatów, które wspomagają prawidłowe funkcjonowanie ślinianek, a także środków, które są substytutami śliny. Bardzo ważna jest także prawidłowa pielęgnacja jamy ustnej. Niektórzy specjaliści, aby pozbyć się chorób grzybiczych oraz owrzodzeń, przepisują swoim pacjentom leki przeciwgrzybicze, antybiotyki i chemioterapeutyki. Bardzo często działają one jednak tylko przez krótki czas.

Dieta przy kserostomii

Dieta u pacjentów cierpiących na kserostomię powinna być bogata w pokarmy płynne oraz miękkie. Należy unikać wtedy suchych i twardych produktów spożywczych. Dania powinny mieć konsystencję podobną do papki, czyli tak jak w przypadku zup, kremów, puree, sosów i koktajli. Ponadto dieta musi być zróżnicowana i dobrze zbilansowana, tak aby dostarczała do organizmu wszystkie potrzebne składniki odżywcze.

Higiena jamy ustnej pacjentów z kserostomią

Osoby zmagające się z kserostomią powinny zwracać szczególną uwagę na higienę swojej jamy ustnej. Dobrym rozwiązaniem będzie sięgnięcie po takie środki, które oprócz właściwości nawilżających posiadają także występujące naturalnie w ślinie enzymy o działaniu regulującym florę bakteryjną jamy ustnej. Istotne jest też stosowanie płynów do płukania czy czyścików oraz skrobaczek do języka. Nie można jednak zapominać o samej podstawie, czyli o regularnym szczotkowaniu i nitkowaniu zębów.

Nieleczona kserostomia - czy jest niebezpieczna?

Nieleczona kserostomia może być naprawdę niebezpieczna. Prowadzi wówczas do pobrużdżenia języka oraz zaniku brodawek na jego powierzchni. Może także skutkować zanikiem błony śluzowej, co z kolei przyczynia się do występowania zapalenia zanikowego języka, zapalenia kącików ust, nieżytu żołądka i lekkiej niedokrwistości.  W skrajnych przypadkach może dojść nawet do utraty uzębienia.

Zespół sjögrena, reumatiodalne zapalenie stawów i inne choroby autoimmunologiczne - suchość w jamy ustnej to objaw towarzyszący tym chorobom

Kserostomia może być skutkiem niektórych chorób, m.in. cukrzycy, nadczynności tarczycy, anemii złośliwej, białaczki, chłoniaka Hodgkina, reumatoidalnego zapalenia stawów, choroby Sjogrena czy AIDS, które wymuszają na nas przyjmowanie leków mogących wywoływać suchość w ustach. Aby pozbyć się kserostomii w takich przypadkach, najpierw należy zwalczyć wyżej wspomniane dolegliwości.