Współczesne metody leczenia wad zgryzu – wszystko, co powinieneś wiedzieć o aparatach ortodontycznych

Niestety, atrakcyjnymi, idealnie ułożonymi w łuku zębami nie są w stanie pochwalić się wszyscy – wpływ na ten fakt mogą mieć zarówno czynniki genetyczne, jak i złe nawyki z dzieciństwa (przez zbyt długi czas noszenie smoczka, ssanie palców, gryzienie różnych przedmiotów, itp.). Na szczęście współcześnie istnieją sprawdzone sposoby, by skorygować niemal każdą wadę zgryzu. Mowa tu oczywiście o leczeniu zębów aparatami ortodontycznymi.

Czym jest aparat ortodontyczny?

Aparaty ortodontyczne to specjalne aparaty, służące do właściwego układania zębów w łuku zębowym oraz przywracania odpowiedniej pozycji szczęki i żuchwy. Obecnie wyróżniamy dwa rodzaje takich aparatów: stałe oraz ruchome. Te drugie zakłada się głównie dzieciom znajdującym się pomiędzy 4 a 12 rokiem życia, a więc w okresie wymieniania się zębów mlecznych na stałe. U młodzieży i osób dorosłych stosuje się aparaty stałe.

Każdy aparat składa się z zamków i pierścieni, które mocowane są do zębów przy pomocy specjalnego kleju. Do nich przyczepia się ligatury, a więc specjalne gumki, na których rozprowadzany jest drut, wywierający na zęby odpowiednią siłę. Długość leczenia ortodontycznego jest uzależniona od wady zgryzu, z którą mamy do czynienia, oraz tego, jak sumiennie pacjent przez cały okres leczenia przestrzega zaleceń ortodonty. 

Kiedy najlepiej po raz pierwszy udać się do ortodonty?

Najczęściej decydujemy się na założenie aparatu ortodontycznego ze względów estetycznych – jak podkreślono na początku tekstu, każdy z nas chce móc bez skrępowania się uśmiechać, każdy z nas, korygując zgryz, chce się po prostu poczuć lepiej z samym sobą. Tymczasem według specjalistów założenie aparatu ortodontycznego jest konieczne głównie ze względów zdrowotnych – proste zęby są bowiem mniej narażone na próchnicę (łatwiej jest je czyścić) oraz choroby przyzębia (stany zapalne i ropnie dziąseł). Ponadto, źle ustawione w łuku zęby nie są tak produktywne przy rozdrabnianiu pożywienia, co sprawia, że pacjent połyka niedokładnie rozdrobniony pokarm, a to zaburza pracę układu pokarmowego.

Kiedy więc najlepiej udać się do specjalisty? Jeśli w buzi naszego maluszka nie dostrzegamy żadnych nieprawidłowości, ani wcześniej wizyty u ortodonty nie zalecił dziecku stomatolog, po raz pierwszy na kontrolę ułożenia ząbków do lekarza należy zaprowadzić malucha w szóstym roku życia. Właśnie wtedy wyżynają się pierwsze zęby stałe, więc dobrze, by specjalista miał okazję ocenić, czy rozwijają się one prawidłowo. Już na tym etapie – w razie konieczności – ortodonta może podjąć pierwsze działania mające skorygować ewentualne problemy ze zgryzem, bądź też wstrzymać się z korekcją na kolejny rok czy dwa, aż do momentu, w którym ukształtują się zęby przednie.

Tak naprawdę do 11-12 roku życia, a zatem momentu, w którym w buzi dziecka są jeszcze przynajmniej po części zęby mleczne, wszelkie działania ortodonty sprowadzają się jedynie do wyrównywania proporcji szczęk – samo prostowanie zębów z oczywistych względów odbywa się dopiero w momencie, gdy maluch ma już w jamie ustnej wszystkie zęby stałe, a więc w okolicach 13-14 roku życia.

Kto może poddać się korekcji zębów aparatem ortodontycznym?

Leczeniu ortodontycznemu mogą poddać się osoby w każdym wieku. Czym wcześniej zaczniemy jednak prostować swoje zęby, tym lepiej – u osób dorosłych leczenie przebiega bowiem zazwyczaj dłużej niż u dzieci, ponieważ kości są wówczas bardziej uwapnione i trudniej je przez to uformować.

Zanim jednak stomatolog zakwalifikuje nas do założenia aparatu, trzeba oczywiście pamiętać o wyleczeniu wszystkich ewentualnych ubytków i zlikwidowaniu stanów zapalnych w jamie ustnej. Jeśli jesteśmy osobami borykającymi się z zanikami kości bądź rozchwianiem zębów, do leczenia ortodontycznego możemy przystąpić dopiero 3-6 miesięcy po zakończeniu leczenia periodontologicznego. Bezwzględne przeciwskazanie do założenia aparatu stanowią choroby związane z obniżoną odpornością organizmu (na przykład białaczka), nieleczone zaburzenia hormonalne oraz niektóre przyjmowane przez pacjentów leki (zwłaszcza te przeciw osteoporozie, gdyż zmieniają one strukturę kości i tym samym znacznie utrudniają przeprowadzenie leczenia ortodontycznego).

Rodzaje aparatów ortodontycznych

O rodzajach aparatów ortodontycznych pokrótce wspomniano już wyżej, jednak czas poświęcić im nieco więcej czasu. Lekarz może zadecydować o założeniu nam jednego z dwóch rodzajów aparatów: ruchomego bądź stałego. Decyzja ta jest uzależniona od naszego wieku, nawyków, rodzaju wady oraz higieny.

Rodzaje aparatów ortodontycznych:

Aparaty ruchome – zakłada się je głównie dzieciom, które nie mają jeszcze w jamie ustnej wszystkich zębów stałych. Należy je nosić przez 12-14 godzin dziennie, najczęściej przez 1,5-2 lata. Dużym plusem takich aparatów jest fakt, że nie utrudniają jedzenia i higieny jamy ustnej, ponieważ na ten czas dziecko może je samodzielnie ściągać. Należy jednak pamiętać, że aparaty ruchome w niewielkim stopniu korygują wady zgryzu, a ich główne zadanie stanowi tak naprawdę usuwanie wad w obrębie szczęk. Po terapii aparatem ruchomym, gdy dziecko już nieco podrośnie i nadal ma krzywy zgryz, konieczne i tak jest zatem dodatkowe leczenie aparatem stałym

Aparaty stałe -  zakłada się je osobom mającym wszystkie zęby stałe. Jak sama nazwa wskazuje, aparatów stałych nie można samodzielnie ściągać z zębów, więc zarówno spożywanie posiłków, jak i higiena jamy ustnej jest przy ich użytkowaniu utrudniona. Plusy aparatów stałych to jednak fakt, że można za ich pomocą skorygować zarówno drobne wady zgryzu, jak i wady duże i rozległe, włącznie z tymi w obrębie szczęki. Najczęściej aparat stały przykleja się do zewnętrznych powierzchni wszystkich zębów, jednak dostępne są także aparaty wewnętrzne (lingwalne), które przykleja się do zębów od wewnątrz, co sprawia, że są one kompletnie niewidoczne. Wśród stałych aparatów ortodontycznych możemy znaleźć aparaty z zamkami metalowymi (najpopularniejsze), porcelanowymi, a także kryształowymi.

Zalety i wady aparatów ortodontycznych

Czas skoncentrować się na zaletach i wadach noszenia aparatu ortodontycznego. Wśród głównych atutów aparatu stałego można wymienić:

- ciągłe, 24-godzinne oddziaływanie na zęby (aparat koryguje zgryz gdy śpimy, pracujemy, jemy, uprawiamy sport, itd.),
- wysoka skuteczność leczenia (średni czas leczenia zębów aparatem to 2-2,5 roku; po tym okresie nasze zęby są zazwyczaj ułożone we właściwej pozycji),
- zazwyczaj brak problemów z właściwym artykułowaniem słów podczas noszenia aparatu,
- możliwość za sprawą aparatu skorygowania problemów logopedycznych (seplenienia, niewłaściwego układania mięśni wargowo-zębowych),
- możliwość zachowania ciągłości leczenia w przypadku wystąpienia infekcji dróg oddechowych.

Niestety noszenie aparatu wiąże się również z pewnymi trudnościami. Zaliczamy do nich:

- utrudnioną higienę jamy ustnej (szczoteczką trudno jest manewrować pomiędzy poszczególnymi elementami aparatu, przez co zwłaszcza w trudno dostępnych miejscach zwiększone zostaje ryzyko próchnicy),
- bóle zębów (zazwyczaj występują do dwóch-trzech dni od wizyty u ortodonty, mają związek z przyłożeniem przez drut do zębów dodatkowej siły),
- okaleczenia błon śluzowych, warg i policzków elementami aparatu,
- w przypadku stosowania zbyt dużych sił ortodontycznych, zwiększone ryzyko resorpcji korzeni zębów.

Cena leczenia ortodontycznego

Każdy, kto chce poddać się leczeniu ortodontycznemu, musi liczyć się ze sporymi kosztami. Swoje kosztuje nie tylko sam aparat, ale także wizyty kontrolne, na które trzeba uczęszczać przynajmniej raz na około sześć tygodni. W dodatku z kolejnymi kosztami wiążą się ewentualne wizyty awaryjne (w związku chociażby z odklejeniem się któregoś z elementów aparatu) czy aparaty retencyjne, które wykonuje się po zakończeniu podstawowego leczenia w celu utrzymania uzyskanych efektów. Na szczęście, w wielu gabinetach istnieje możliwość rozłożenia opłaty za leczenie ortodontyczne na raty.

Poniżej rozpisano ceny poszczególnych aparatów ortodontycznych i związanych z ich użytkowaniem innych kosztów:

- aparat ruchomy – 500-1000 zł
- oba łuki aparatów stałych zewnętrznych – 2000-3000 zł (metalowy), 3000-4000 zł (porcelanowy), 4000-5000 zł (kryształowy)
- aparat lingwalny (jeden łuk) – 3500-7000 zł
- wizyta kwalifikująca do założenia aparatu – 200-300 zł
- wizyty kontrolne – 100-200 zł
- aparaty retencyjne – 850-1500 zł (w zależności od rodzaju retencji)

Jak wygląda przygotowanie do założenia aparatu?

Do założenia aparatu nazębnego każdy pacjent musi zostać odpowiednio przygotowany. Po pierwsze, konieczne jest wykonanie zdjęcia rentgenowskiego zębów, by móc ustalić położenie uzębienia w stosunku do kości czaszki. Często dodatkowo robi się także fotografię całej twarzy, aby móc ocenić jej rysy i początkową pozycję każdego zęba. W przypadku dzieci, w zaawansowanych przypadkach, niekiedy wykonuje się również inne zdjęcia, w tym na przykład fotografie nadgarstków; pozwalają one stwierdzić, czy dziecko przestało już rosnąć.

Po wykonaniu wszystkich zdjęć, lekarz ocenia ogólny stan jamy ustnej pacjenta. W przypadku, gdy na naszych zębach jest na przykład widoczny kamień nazębny bądź ubytki, wszystkie te patologiczne stany należy wyeliminować. Czasem, aby leczenie miało szansę powodzenia, konieczne jest także usunięcie niektórych, pojedynczych zębów.

Zakładanie aparatu – czy jest bolesne?

Wiele osób zastanawia się, czy zakładanie aparatu ortodontycznego jest bolesne. Uspokajamy: nie ma się czego obawiać. Wszystkie wykonywane przez ortodontę czynności nie powinny wiązać się dla nas z bólem, jednak to, w co musimy się uzbroić, to z pewnością cierpliwość – zakładanie aparatu nazębnego trwa bowiem około 1-1,5 godziny, a praktycznie przez cały ten czas musimy siedzieć na fotelu w gabinecie z otwartymi ustami, co jest mało komfortowe.

Pewne dolegliwości mogą za to pojawić się kilka godzin po założeniu aparatu i nawracać nawet przez kilka kolejnych dni na przykład przy gryzieniu, zaciskaniu zębów, itd. Mają one związek z faktem, że nasz organizm musi przywyknąć do obecności w jamie ustnej aparatu i wywieranego przez niego nacisku na zęby. Ból możemy odczuwać także 2-3 dni po wizytach kontrolnych – jego natężenie jest zależne od indywidualnej wrażliwości pacjenta.

Czasem też ból powodują poszczególne elementy aparatu, w szczególności jego haczyki i zamki. Gdy ocierają się one o policzki, mogą powodować okaleczenia, zaczerwieniania, a nawet krwawienie. W takich wypadkach poleca się nałożenie na zamki i haczyki specjalnego wosku, który pacjent zawsze otrzymuje od ortodonty.

Higiena jamy ustnej podczas noszenia aparatu ortodontycznego

W przypadku osób, które są użytkownikami aparatów ruchomych, wszystko jest bardzo proste: przed wyszczotkowaniem zębów ściągamy po prostu aparat i tradycyjnie myjemy uzębienie szczoteczką oraz pastą. Dużo bardziej skomplikowanie ma się sprawa u osób noszących aparaty stałe. Ich nie możemy bowiem ściągnąć do mycia, a zwyczajną szczoteczką do zębów niezwykle trudno dotrzeć do wszystkich powierzchni znajdujących się wokół elementów aparatu. Tym użytkownikom poleca się więc korzystanie z produktów specjalistycznych, przeznaczonych do pielęgnacji jamy ustnej w trakcie noszenia aparatu. Znajdziemy wśród nich specjalne szczoteczki ortodontyczne, nitki z utwardzonymi końcówkami, różnej długości wyciorki czy ortodontyczne płyny do płukania ust.

Noszenie aparatu stałego sprawia również, że nieco utrudnione jest jedzenie. W trosce o aparat, podczas całego okresu noszenia „drutów” należy unikać produktów bardzo twardych (jabłek, orzechów, czekolady), lepkich oraz ciągnących się (gumy do żucia, cukierków typu krówki, żelków). Wszystko dlatego, że pokarmy twarde mogłyby uszkodzić któryś z elementów aparatu, zaś te lepkie i ciągnące się są trudne do usunięcia, a ich zaleganie w trudno dostępnych obszarach mogłoby prowadzić do formowania się próchnicy.

Próchnica w trakcie leczenia ortodontycznego – co robić?

Jeżeli właściwie dbamy o higienę jamy ustnej, regularnie uczęszczamy na wizyty kontrolne do ortodonty oraz nasze zamki zostały odpowiednio przymocowane, ryzyko powstania próchnicy podczas noszenia aparatu ortodontycznego jest naprawdę niewielkie. Aparat jest przyklejony do zębów specjalnym klejem, który zawiera w sobie fluor, wzmacniający nasze szkliwo i dzięki temu zapewniający mu dodatkową ochronę przeciwpróchniczą, a ponadto podczas każdej wizyty w gabinecie lekarz po ściągnięciu aparatu dokładnie analizuje stan naszych zębów i kontroluje, czy nie powstały na nich ubytki.

Co jednak, gdy ubytki się pojawiają? Wówczas konieczne staje się ich natychmiastowe leczenie. Odbywa się ono najczęściej przy współpracy ortodonty ze stomatologiem – ortodonta zdejmuje i przykleja łuk albo zamek, a dentysta w tym czasie wypełnia ząb. Kluczowe jest, by po założeniu plomby jak najszybciej nałożyć aparat, gdyż zwlekanie z tym może prowadzić do zniweczenia efektów leczenia ortodontycznego.

Jak często należy uczęszczać na wizyty kontrolne do ortodonty?

Wizyty kontrolne u ortodonty odbywają się co 4-6 tygodni, a w przypadku aparatów samoligaturujących się co 6-8 tygodni. W ich trakcie specjalista ściąga nam z zębów aparat i kontroluje postępy leczenia. Podczas wizyty ortodonta ustawia również na nowo siłę nacisku metalowej linki na zęby, od której bezpośrednio zależy przesuwanie się uzębienia we właściwym kierunku. Niekiedy, gdy zachodzi taka potrzeba, oczyszcza nam również zarówno zęby, jak i sam aparat.

Na wizyty kontrolne należy sumiennie uczęszczać przez cały okres leczenia ortodontycznego, w przeciwnym razie może być ono nieefektywne. Prostowanie zębów aparatem trwa przeciętnie 2-2,5 roku, i nie można tego procesu w żaden sposób przyspieszyć – ustawianie zbyt mocnego nacisku metalowej linki na zęby mogłoby nam uzębienie uszkodzić. Pierwsze, gołym okiem dostrzegalne zmiany w wyglądzie swojego uzębienia pacjent powinien już jednak dostrzec mniej więcej po trzech miesiącach noszenia aparatu.

Czy podczas leczenia można zmienić ortodontę?

Zaleca się, by przez całe leczenie prowadził pacjenta ten sam ortodonta, jednak czasem z różnych przyczyn (na przykład z powody zmiany miejsca zamieszkania przez pacjenta) osoba leczona jest zmuszona zmienić lekarza. Co wtedy? Wówczas najlepiej poprosić dotychczasowego ortodontę o skontaktowanie się z naszym nowym lekarzem, w celu przedstawienia mu naszego przypadku, nakreślenia uzyskanych już efektów i całego planu leczenia.

Należy mieć na uwadze fakt, że w niektórych przypadkach sam ortodonta może skierować nas do innego lekarza – dzieje się tak wówczas, gdy specjalista, na przykład z uwagi na brak dostatecznie zaawansowanego sprzętu, nie jest w stanie poradzić sobie z naszym indywidualnym przypadkiem.

Co po zdjęciu aparatu?

Należy mieć świadomość, że zdjęcie aparatu ortodontycznego nie oznacza końca kuracji. Aby uzyskane efekty nie poszły na marne i zęby nie powróciły do pierwotnej pozycji, konieczne jest jeszcze leczenie utrwalające. W tym celu specjalista zakłada pacjentowi aparat retencyjny, który zapobiega przemieszczaniu się uzębienia. Retencje mogą być bardzo różne. Czasem do dolnych i górnych zębów przykleja się pacjentowi  od wewnętrznej strony metalowe łuki, które utrzymują zęby we właściwej pozycji. Zaletą takich retainerów jest fakt, że są one praktycznie niewidoczne i nie trzeba każdego dnia pamiętać o ich zakładaniu – mocuje się je do zębów na stałe. Pewny mankament to za to nieco utrudniona higiena jamy ustnej.

Kolejny rodzaj retainera, który może zostać w naszym przypadku zastosowany, to szyny retencyjne. Szyny bardzo łatwo zakłada się i ściąga z zębów, są też prawie niewidoczne i dość wygodne. Niestety, trzeba regularnie pamiętać o ich zakładaniu i ściąganiu (przez pierwsze kilka miesięcy należy je nosić przez całą dobę, a potem stopniowo skraca się czas ich użytkowania aż do momentu, w którym będziemy musieli je nosić tylko na noc), a poza tym szybko żółkną i często pękają.

O tym, jaki rodzaj retencji okaże się najlepszy w naszym przypadku decyduje ortodonta. Retencję należy nosić na zębach zazwyczaj mniej więcej tyle, ile trwało leczenie zębów aparatem, jednak w niektórych sytuacjach lekarz zaleca korzystanie z niej dożywotnio.